Gliwice

W Gliwicach zachowały się budynki głównie z XIX i XX wieku. Wiele z nich na terenie Starego Miasta ma rodowód w XV wieku. Wielokrotnie przebudowywane i zniszczone w 1945 roku. Zrekonstruowane w latach 1957-1959. Na środku rynku wznosi się ratusz z XV wieku. Niszczony i odbudowywany w latach: 1601, 1711, 1789. Odbudowany po 1945 roku.

Zamek tzw. Dwór Cetryczów z XIV wieku powstał jako wieża mieszkalna połączona z murami miejskimi. Przebudowany w latach 1558-1561 i w XVII wieku. Obecnie mieści się w nim Muzeum Miejskie.

Willa wybudowana dla gliwickiego przemysłowca Oscara Caro w latach 1882-1885. Zachowało się dawne wyposażenie wnętrz, które jest dzisiaj częścią ekspozycji muzealnej.

Dawny Dom Tekstylny Weichmanna wybudowany w latach 1921-1922. Jest jednym z najcenniejszych budynków modernistycznych w Polsce. Zaprojektowany przez światowej sławy architekta Ericha Mendelsohna był wzorem dla podobnych budowli stawianych w tym okresie w Niemczech.

Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych jest gotycką świątynią halową, której budowę rozpoczęto w XIV wieku, a zakończono w 1504 roku (wieża). Spłonął w 1601 i 1711 roku. W XVII wieku wzniesiono kaplicę południową. Był przebudowywany w XIX wieku i w latach 1930-1933.

Katedra p.w. śś. Piotra i Pawła wzniesiona w latach 1869-1899. Początkowo świątynia służyła jako kościół parafialny, a rangę katedry uzyskała w 1992 roku. Neogotycka bazylika ceglana zachowała pierwotne wyposażenie z XIX wieku.

W miejscu obecnego zespołu istniał drewniany kościół, przejęty przez reformatów w 1612 roku. Wznieśli oni obecne zabudowania klasztorne w latach 1623-1673, odbudowane po pożarze w latach 1677-1783. Od 1810 roku miało w zabudowaniach siedzibę gimnazjum, a od 1921 roku należy do redemptorystów. Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego był przebudowany i powiększany w latach 1924-1926. Wewnątrz barokowe wyposażenie z XVIII wieku i polichromia z tego samego okresu uzupełniona w 1925 roku. Barokowy budynek klasztorny przebudowany w latach 1924-1925.

Kościół garnizonowy p.w. św. Barbary wzniesiony w latach 1855-1859 jako ewangelicki. W 1863 roku dobudowano wieżę.

Kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja (nowy) wzniesiony w latach 1907-1911. Okazała, neogotycka świątynia posiada wystrój wnętrza pochodzący z okresu budowy kościoła.

Kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja (stary) powstał w XV wieku (prezbiterium i zakrystia). Rozbudowany po 1626 roku o nawę i wieżę. Wewnątrz wyposażenie z XVII i XVIII wieku.

Neobarokowy kościół garnizonowy p.w. św. Barbary w dawnej wsi Ostropa, wzniesiony w latach 1925-1927.

W miejscu dzisiejszego kościoła istniał od XV wieku szpital i kaplica p.w. Trójcy Świetej, św. Marii i św. Bartłomieja. W miejscu wielokrotnie niszczonych budynków, w latach 1836-1838 ufundowano obecny kościół. Po 1945 roku przejęli go katolicy obrządku ormiańskiego przesiedleni z Kresów. W 1950 roku sprowadzono ze Starych Budkowic obraz Matki Boskiej Łysieckiej i ustanowiono w tym miejscu sanktuarium maryjne.

Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP powstał w 1493 roku we wsi Zębowice. Przebudowywany w XVII wieku. W 1777 roku dobudowano wieżę. Przeniesiony do Gliwic stał początkowo na cmentarzu Centralnym. W 1992 roku został rozmontowany i w 1999 roku ponownie złożony w obecnym miejscu. We wnętrzu barokowe wyposażenie z XVIII wieku.

Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia MB, w dzielnicy Łabędy, wzmiankowany w 1317 roku. Obecny powstał w XV wieku i był przebudowywany w latach 1716-1719. Wewnątrz wyposażenie z XVIII i XIX wieku. Obok kościoła dwie kaplice barokowe z XVIII wieku i grobowiec rodziny Welczek z 1830 roku i barokowa plebania z 1729 roku.

Kościół filialny p.w. św. Jerzego w dawnej wsi Ostropa wzmiankowany w 1447 roku. Spalony w czasie wojen husyckich i odbudowany. Obecna świątynia pochodzi z 1640 roku. Częściowo zburzona w latach 1667-1668. Przebudowywany w XVIII i XIX wieku. We wnętrzu zachowała się barokowa polichromia i wyposażenie z XVII wieku.

Kościół parafialny p.w. NMP Wspomożenia Wiernych - modernistyczna świątynia wzniesiona w latach 1928-1929. We wnętrzu wyposażenie z okresu budowy kościoła. W prezbiterium z mozaikowy obraz z 1936 roku.

Mury miejskie wzniesione przed 1431 rokiem. Posiadały dwie bramy: Bytomską (Białą) i Raciborską (Czarną). Rozebrane w XIX wieku zachowały się we fragmentach.

Teatr Miejski powstał w 1890 roku i spłonął w 1945 roku. Zagospodarowana w latach 50-tych ruina stanowi dzisiaj jeden z ciekawszych przykładów wykorzystania tego typu zabytku w Polsce.

Huta (GZUT) założona przez hrabiego Wilhelma Redena w 1794 roku. W 1796 roku uruchomiono na jej terenie pierwszy wielki piec opalany koksem. Rozbudowywana w XIX wieku zachowała w dużej mierze zabytkowy charakter. Na jej terenie znajduje się min. żelazny most znad Kłodnicy z 1804 roku i ocalałe pomniki odlane przez hutę.

Radiostacja gliwicka została uruchomiona w 1925 roku. W latach 1934-1936 wyposażono ją w nowe urządzenia. W 1939 roku na jej terenie miała miejsce tzw. prowokacja gliwicka, kiedy niemieccy dywersanci przebrani w polskie mundury opanowali teren radiostacji nadając komunikat, co miało uzasadnić na arenie międzynarodowej atak na Polskę. Wieża zbudowana jest z drewna modrzewiowego, wysoka na ponad 100 metrów co sprawia, że jest to najwyższa drewniana budowla na świecie. Dzisiaj w budynkach technicznych mieści się niewielkie muzeum, a tereny wokół służą rekreacji mieszkańców.

Cmentarz hutniczy założony w 1808 roku na którym chowano osoby zasłużone dla rozwoju przemysłu w Gliwicach, a w szczególności hutnictwa. Najbardziej znanymi postaciami, które znalazły tutaj swój pochówek byli: John Baildon i Theodor Kalide. W 1922 roku wybuchła amunicja składowana w jednym z grobowców przez niemieckich bojówkarzy, w wyniku tego zdarzenia zginęło kilkunastu żołnierzy francuskich i została zniszczona kaplica. Po 1945 roku był systematycznie dewastowany i dopiero w 2002 roku został uporządkowany przez stowarzyszenie "Gliwickie Metamorfozy". Obecnie objęta monitoringiem nekropolia jest udostępniona do zwiedzania.

Dom przedpogrzebowy powstał w 1903 roku dla gliwickiej gminy żydowskiej. Neogotycka budowla z zachowanym we wnętrzu freskiem obecnie mieści siedzibę muzeum. Wokół tzw. nowy cmentarz żydowski z okazałymi macewami.

Stary cmentarz żydowski założony w 1815 roku. Zachowało się na nim ok. 500 macew, ruiny domu przedpogrzebowego oraz okazały grobowiec rodziny Meyerów.

Okazała budowla dawnego domu starców powstała w 1902 roku w stylu neorenesansowym, w miejscu dawnego cmentarza klasztornego. W głębi posesji zachowała się neogotycka kaplica cmentarna z 1900 roku zbudowana w miejscu wcześniejszej ufundowanej przez gliwickiego kupca Galli.

Fabryka drutu powstała w połowie XIX wieku a pod koniec tego wieku była już największym tego typu zakładem w Niemczech. Do dzisiaj zachowały się zabytkowe budynki z XIX i początku XX wieku.

Cmentarz Centralny wybudowany w 1920 roku na regularnym planie z centralną aleją. Założenie posiada w sobie cechy nekropolii oraz rozległego parku co jest rozwiązaniem rzadko spotykanym i stawiającym gliwicki cmentarz jako jedno z ciekawszych tego typu założeń w kraju. Wyróżniają go także egzotyczne gatunki roślin oraz fontanny. W centralnym punkcie dom pogrzebowy z polichromią we wnętrzu.

Huta założona w 1867 roku jako walcownia rur stalowych była rozbudowywana w 1890 roku oraz w latach późniejszych. W wyniku tego powstał kompleks budynków przemysłowych po których nie ma już dzisiaj śladu. Zachował się jedynie budynek dyrekcji oraz kilka mniejszych budowli wraz z wieżą ciśnień. Ostatnie wyburzenia miały miejsce jeszcze w 2012 roku.

Tereny po dawnej kopalni "Gliwice", która działała tutaj w latach 1901-1999. Po likwidacji zabudowania zostały rozebrane, a teren przeznaczono pod inwestycję pod nazwą "Nowe Gliwice" - centrum edukacji i biznesu. Zachowały się dwa cenne budynki cechowni i maszynowni z lat 1912-1914 autorstwa Emila i Georga Zillmannów. W budynku maszynowni mieści się oddział Muzeum Odlewnictwa Artystycznego prezentujący historię odlewnictwa artystycznego w Gliwicach oraz dzieje hutnictwa i przemysłu na Śląsku.

Muzeum Techniki Sanitarnej zlokalizowane na terenie gliwickiej oczyszczalni ścieków w budynku dawnej przepompowni ścieków z 1911 roku.

Kanał Gliwicki zbudowany w latach 1935-1939 łączy Górnośląski Okręg Przemysłowy z rzeką Odrą w Kędzierzynie. Uruchomiono go w 1941 roku i służy żegludze do dzisiaj. Ciekawszymi elementami kanału są śluzy, gliwicki port i bezkolizyjne skrzyżowanie rzeki Kłodnicy z kanałem w okolicy śluzy "Nowa Wieś". Długość kanału to 40,6 km, a różnica poziomów wody wynosi 43.6 metra.