Nysa
Kościół parafialny p.w. św. Jakuba powstał w 1198 roku i został zniszczony podczas najazdu mongolskiego w 1241 roku. Obecna monumentalna świątynia została wzniesiona w latach 1424-1551. Wielokrotnie rozbudowywany, w latach 1889-95 w stylu neogotyckim. Został poważnie uszkodzony w 1945 roku i odbudowany w latach 1956-61. Niestety, pod koniec wojny, zniszczone zostało jego cenne wyposażenie. Obok stoi dzwonnica, której budowę rozpoczęto w 1474 roku, a zakończono w 1683 roku (!).
Kompleks budynków pojezuickich składa się z kościoła, kolegium i gimnazjum utrzymanych w stylu barokowym. Wybudowano je w latach 1688-92, a ostatecznie zakończono w 1725 roku. Monumentalna barokowa świątynia po kasacie zakonu służyła jako magazyn, została gruntownie odnowiona w latach 1927-29. Wewnątrz cenne wyposażenie. Dawne budynki szkolne pełnią swoją funkcję do dzisiaj. Zachowało się wiele elementów dawnego wystroju wnętrz. Absolwentem szkoły był min. Michał Korybut Wiśniowiecki.
Dawny zespół klasztorny Bożogrobców służy dzisiaj jako Wyższe Seminarium Duchowne. Kompleks budynków został wzniesiony w latach 1708-13, a kościół w latach 1720-27. Klasztor był powiększany w XIX i w XX wieku. Ogromna, barokowa świątynia służy dzisiaj jako kościół parafialny p.w. śś. Piotra i Pawła. We wnętrzu cenne barokowe wyposażenie.
Pałac biskupi został wzniesiony w XVII wieku i był powiększony w 1729 roku. Uszkodzony w 1945 roku został odbudowany i obecnie jest siedzibą muzeum.
Dwór biskupi powstał w 1292 roku jako zamek oddzielony od miasta fosą. W IV wieku wzniesiono pierwsze murowane budynki z których ocalały do dzisiaj dwie baszty oraz fragmenty murów w zabudowaniach XIX-wiecznego młyna. W XVI wieku wzniesiono renesansową rezydencją, którą powiększono w 1615 roku. Częściowo rozebrany w 1824 roku i zniszczony w 1945 roku. Obecnie zrekonstruowany jest siedzibą różnych instytucji.
Ratusz powstał w 1347 roku i był na przestrzeni wieków wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany. Został kompletnie zniszczony w 1945 roku, a odbudowa nastąpiła dopiero w 2008 roku. Obecna budowla jest budynkiem współczesnym i jedynie nawiązuje do dawnego ratusza swoim wyglądem. Podobny los spotkał cenne kamienice miejskie, z których ocalało dzisiaj tylko kilka cennych obiektów. Najcenniejszym jest Dom Wagi Miejskiej stojący w bloku śródrynkowym, wzniesiony w 1604 roku. Niestety po zniszczeniach w 1945 roku podjęto decyzję o odbudowie miasta we współczesnym stylu i jeden z najcenniejszych zespołów miejskich na Śląsku nazywany "Śląskim Rzymem" jest dzisiaj skupiskiem obskurnych bloków mieszkalnych. Piękna studnia z 1686 roku, stojąca w otoczeniu pawilonów i bloków jest najlepszym obrazem pokazującym jak zniszczono miasto.
Fortyfikacje miejskie są jednym z najcenniejszych elementów Nysy. Powstały w XIV wieku i były wielokrotnie rozbudowywane. W 1742 roku król pruski Fryderyk Wilhelm rozpoczął budowę nowożytnej twierdzy w którą włączono bastionowe obwarowania miejskie. Powstała jedna z największych twierdz na Śląsku, której centralnym elementem stał się Fort Prusy położony po drugiej stronie rzeki. Całe miasto zostało otoczone szczelnym pierścieniem fortyfikacji, których budowę ukończono w 1758 roku. Zdobyta podczas wojen napoleońskich, była rozbudowywana aż do 1866 roku, a w 1877 nastąpiła jej likwidacja. Przez następne 30 lat rozebrano większą część fortyfikacji, głównie w obrębie miasta. Mimo to do dzisiaj ocalał praktycznie cały zewnętrzny pierścień fortów, które w większości są opuszczone, a część zagospodarowana na cele magazynowe. Ocalały także wieże bra m miejskich (Ziębickiej i Wrocławskiej), fragmenty murów gotyckich, bastion św. Jadwigi będący fragmentem umocnień z XVII wieku. Całość jest jednym z najcenniejszych tego typu kompleksów w skali kraju.
